در ادامه فایل تصویری و همچنین گزارش مکتوب سخنرانی جناب آقای دکتر سعید رحیمیان (استاد دانشگاه شیراز و مجمع فلاسفه ایران) با عنوان « شیخ اشراق و نحوه علم به محسوسات » در دومین پیش نشست همایش بین المللی شیخ اشراق و دنیای جدید که در تاریخ 8 اسفند 1401 به میزبانی مجمع فلاسفه ایران برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

فایل صوتی

دکتر سعید رحیمیان ارائه خود را اینگونه آغاز کردند که دلیل انتخاب این عنوان (شیخ اشراق و نحوه علم به محسوسات) دو چیز است. یکی بحث تاریخی است و دیگری بحثی معرفت شناختی است که این را به دو بخش تقسیم می کنیم. انتساب قول «علم حضوری انسان به محسوسات» به سهروردی بخش زیادی توسط قطب شیرازی بوده. لذا تدریجا این اتفاق افتاده است تا زمانی که به حکمت متعالیه و شخص ملاصدرا رسیده است. او دلایلی را اقامه می کند اما به نظر می رسد درستی این دلایل محل بررسی و اشکال است. لذا باید در پی این باشیم تا از دیدگاه معرفت شناختی امکان چنین انتسابی به سهروردی را مورد بررسی قرار دهیم چرا که در صورت اثبات، این انتساب باعث اشکالاتی می شود .

ما اگر علم را به حضوری و حصولی تقسیم کنیم باید توجه کنیم که در هر دو با یک نحوه حضور مواجهیم.  حالا اگر حضور با تجرد تلازم داشته باشد، این بحث شکل می گیرد که اولا اجسام به خودشان علم حضوری ندارند ثانیا اجسام به همدیگر علم حضوری ندارد. مسئله دیگر این است که آیا اجسام متعلق علم حضوری واقع می شوند یا خیر. باید توجه داشت که شرایط علم حضوری در مبادی صدرایی سه چیز است یکی تسلط نوری در عالم، دیگری حضور استناری برای مدرک و در آخر وجود یک ربط حضوری میان عالم و معلوم . حالا بحث این است که آیا مادیات می توانند حضور استناری داشته باشند یا خیر. امکان علم حضوری به مادیات نزد انسان عارف و انسان عامه و نیز خدا بحث هایی است که همه مورد سوال قرار می گیرند.

مرحوم صدرا در ابتدا مطلقا می گوید مادیات عدم حضور دارند و این شان فاعل را نمی کاهد زیرا قابلیت قابل وجود ندارد و نه فاعلیت فاعل. سهروردی درباره انسان کامل می گوید که به مادیات می توانند علم حضوری داشته باشند. اما باید دید انسانهای عامه در نظر سهروردی چگونه است. همانطور که عرض شد بعضی انتساب داده اند که سهروردی چنین امکانی را فراهم دانسته اما سهروردی تصریحی ندارد به صورت واضح. به لحاظ تاریخی باید حقیقت ابصار را در حکمت اشراق پیگیری نمود. تفسیر قطب شیرازی این است که وقتی باصر ومبصر با هم روبرو می شوند اضافه اشراقی بینشان باعث ایجاد علم حضوری میان عالم و معلوم می شود اما ملاصدرا مخالفت می کند ومی گوید  نفس صورت علمیه حسیه را درک می کند که این همان علم حصولی است . در صفحه 215 حکمت اشراق ما می خوانیم که شیخ اشراق بیان کرده که نور اسپهبد اشراق میکند و صور علمیه را اشراق میکند و صور حسی با اشراق نفس به وجود می آید اما باید توجه داشت منظور از این اشراق نفس، اشراق صور است و نه اشراق اجسام.

تهیه کننده: سپهر جمعه زاده