در ادامه فایل صوتی، تصویری و همچنین گزارش مکتوب سخنرانی جناب آقای دکتر محمدکاظم فرقانی (عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)) با عنوان «مبدأ حرکت اجسام از دیدگاه ملاصدرا و سهروردی» در اولین پیش نشست همایش بین المللی شیخ اشراق و دنیای جدید که در تاریخ 3 اسفند 1401 به میزبانی دانشگاه امام صادق (ع) برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

چهارمین و آخرین سخنران پیش نشست جناب آقای دکتر محمدکاظم فرقانی بودند. ایشان مباحث خود را با این مقدمه آغاز کردند:« باید دقت کرد اگر ما بخواهیم مشکل اساسی شیخ اشراق با فلسفه ابن سینا را بیان کنیم یکی بحث وجود و ماهیت است و دیگری حقیقت جسم. می دانیم فلاسفه مشاء حقیقت جسم را مرکب از صورت و ماده میدانند و البته باید توجه کرد که صورت نیز بر دو نوع است. یکی صور جسمیه و دیگری نوعیه. شیخ اشراق می گوید حقیقت جسم امتداد است و اصل امتداد را جوهری می داند. اما در بحث حرکت، سوال این است که علت فاعلی حرکت اجسام چیست؟ اجسام در کم و کیف و أین و وضع می توانند دچار حرکت باشند بر اساس نظریات مشائیان. اما شیخ اشراق حرکت را یک مقوله جداگانه می داند. حال باید تفکر کرد که علت فاعلی این حرکت اجسام چیست؟»

دکتر فرقانی برای پاسخ به این پرسش به مقایسه نظر ملاصدرا و شیخ اشراق بر اساس مبانی مشائیان پرداخت و در آخر نیز نسبت به نقد نظر حاجی سبزواری درخصوص علت حرکت اجسام نکاتی را بیان نمود. ایشان در ادامه خاطر نشان کردند:« مشائیان حرکت را در 4 مقوله ی عرضی می دانند و نیز حرکات را به دو دسته تقسیم کرده اند . یکی ارادی و دیگری غیر ارادی. حرکات غیرارادی را نیز یا مقتضای طبیعت تلقی می کنند یا قسری نام می نهند. ملاصدرا می پذیرد این سه مدل را اما می گوید منشا هر سه طبیعت است و فاعل مباشر همه طبیعت است. و بر اساس اینکه امر ثابت نمی تواند فاعل مباشر حرکت باشد استدلال می کند که خود طبیعت باید محرک باشد. البته در جای دیگری همین حرف خود را نقض می کند.»

ایشان در توضیح نظر نهایی ملاصدرا درباره فاعل حرکت طبیعی بیان کردند که از نظر ملاصدرا حرکت نه معلول طبیعت بلکه از لوازم آن است. حاجی سبزواری این مدعای ملاصدرا را نمی پذیرد و آن را با مذاق شیخ اشراق سازگار می داند که معتقد است عقول عرضیه یا همان انوار قاهره علت وقوع حرکت در عالم جسم است.

جناب آقای دکتر فرقانی اشکالات حاجی سبزواری را وارد نداسته بیان کردند: «من می گویم حاجی سبزواری اشتباه می کند چرا که شیخ اشراق اصلا جسم را مرکب از صورت و ماده نمی داند. شیخ اشراق می گوید منشأ حرکت ارادی نفس است و منشأ حرکت غیرارادی نیز نور است و آن نور نورعرضی است. نور حرارت ایجاد می کند و حرارت حرکت ایجاد می کند. پس فاعل حرکت طبیعی در اندیشه شیخ اشراق عقول عرضیه نیستند برخلاف حرف حاجی. ضمنا برای حل مشکل اندیشه ملاصدرا نیز در این باره باید بگوییم حرکت ذاتی طبیعت است و نباید دنبال فاعل حرکت بگردیم و لذا باید دنبال فاعل طبیعت بگردیم . اینگونه نه نیاز هست عقول عرضی را فاعل حرکت بدانیم و نه نیاز است طبیعت را فاعل حرکت بدانیم و نه نیاز است این دست حرف ها را گردن شیخ اشراق بیندازیم.»